توسط: آرامگاه سعدی یکی از مشهورترین جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود و همیشه مورد توجه ادب‌دوستان و اهالی شعر بوده است. حال و هوای خاص این مجموعه برای هر گردشگری جذابیت دارد و بنای منحصر‌به‌فرد آن با ترکیبی از معماری قدیم و جدید، ستون‌های افراشته و کاشی‌های لاجوردی، دل هر بیننده‌ای را می‌برد.
عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: مصطفی معراجی)
این مکان که در زمان حیات محل زندگی سعدی بود، پس از مرگ وی تبدیل به مقبره او می‌شود. پس از فرازو‌نشیب در طول تاریخ، آرامگاه سعدی در نهایت به‌شکل امروزی آن می‌رسد، تصویری که پیشتر روی سکه‌های ۵۰ ریالی و بعدها روی اسکناس‌های ۱۰۰ هزار ریالی نقش بست.
آرامگاه سعدی کجاست؟
آرامگاه سعدی از مهم‌ترین دیدنی های استان فارس است که در شمال شرق شیراز و در دامنه کوه قرار دارد و در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا واقع شده است. برای دسترسی به آرامگاه سعدی می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اتوبوس‌های خطوط پایانه شهید دستغیب-بلوار نارنجستان و بلوار نارنجستان-پایانه نمازی در نزدیکی این مکان، ایستگاهی به نام سعدیه دارند. از این ایستگاه تا مقصد به اندکی پیاده‌روی نیاز است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه ولیعصر است که از سعدیه چند کیلومتری فاصله دارد.
موقعیت آرامگاه سعدی روی نقشه
سعدی شیرازی کیست؟
مشرف (شرف) الدین مصلح شیرازی معروف به سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده توانمند ایرانی قرن هفتم هجری قمری بوده است. در برخی مراجع تاریخ تولد سعدی سال ۵۸۵ هجری قمری آورده شده است و در برخی دیگر ۶۰۶. سال وفات سعدی را نیز در بیشتر مراجع ۶۹۱ هجری قمری ذکر کرده‌اند.
او در خانواده‌ای به دنیا آمد که همگی از علمای دینی بوده‌اند:
مرا معلم عشق تو شاعری آموخت همه قبیله من عالمان دین بودند
سعدی در شیراز زاده شد. وی کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت و مادرش کازرونی بود. در دوران کودکی با علاقه زیاد به مکتب می‌رفت و مقدمات دانش را می‌آموخت. هنگام نوجوانی به پژوهش، دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد. اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به ویژه حمله سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه، برادر جلال‌الدین خوارزمشاه به شیراز (در سال ۶۲۷ هجری قمری)، سعدی را که هوایی جز به‌دست‌آوردن دانش در سر نداشت، بر آن داشت تا شیراز را ترک کند.
سعدی جهانگردی خود را در سال ۱۱۲۶ میلادی آغاز کرد و به شهرهای مختلف خاور نزدیک و خاورمیانه، هندوستان، حبشه، مصر و شمال آفریقا سفر کرد. این جهانگردی به روایتی سی سال به طول انجامید. حکایت‌هایی که سعدی در گلستان و بوستان آورده است، نگرش و بینش او را نمایان می‌کند. وی در مدرسه نظامیه بغداد دانش‌آموخته بود و در آنجا حقوق و مستمری می‌دادند.
عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: عباس امیری)
در سفرها نیز سختی بسیار کشید. او خود در گلستان گفته است که پایش برهنه بود و پاپوشی نداشت و دلتنگ به جامع کوفه درآمد و یکی را دید که پای نداشت؛ پس سپاس نعمت خدایی بداشت و بر بی‌کفشی صبر کرد. آن‌طور که از روایت بوستان برمی‌آید، وقتی در هند بود، سازکار بتی را کشف کرد و برهمنی را که در آنجا نهان بود، در چاله انداخت و کشت. وی در بوستان، این روش را در برابر همه فریبکاران توصیه کرده است. حکایات سعدی عموما پندآموز است. سعدی، ایمان را مایه تسلیت می‌دانست و راه التیام زخم‌های زندگی را محبت و دوستی قلمداد می‌کرد. علت عمر دراز سعدی نیز ایمان قوی او بود.
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پورحسین)
روز سعدی
مرکز سعدی‌شناسی ايران از سال ۱۳۸۱ روز اول ارديبهشت ماه را روز سعدی اعلام کرد و در اول ارديبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز ارديبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پورحسین)
تاریخچه آرامگاه سعدی
سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بود که اواخر عمرش را در آنجا زندگی می‌کرد و سپس در همان جا دفن شد. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و اثری از آن باقی نماند. ابن بطویه، ۳۵ سال پس از وفات سعدی، گزارشی از آرامگاه این شاعر نوشت که قدیمی‌ترین گزارش از مقبره سعدی است. طبق این متن، بازدیدکنندگان آرامگاه سعدی، لباس‌های خود را در حوضچه‌های مرمر می‌شستند. بر اساس باوری قدیمی، شستشوی لباس در این آب، خاصیت شفابخشی به آن می‌بخشید.
در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد.
نمایی از آرامگاه نخستین در اوایل دوره قاجار اثر اوژن فلاندن
بر اساس روایت محمدتقی بهروزی، در اوایل دوره قاجار یکی از علمای شیراز به‌دلیل انتساب سعدی به مذهب تسنن، دستور تخریب و شکستن سنگ آرامگاه او را می‌دهد. مدتی بعد علی اکبر خان قوام‌الملک شیرازی نسبت به تهیه و نصب سنگ کنونی اقدام می‌کند و بخشی از اشعار سعدی در بوستان را که در ستایش پیامبر اسلام (ص) سروده بود، با اندکی تغییر روی آن حک می‌کند. این سنگ در بنای ساخته‌شده توسط کریم‌خان زند تا زمان آغاز ساخت آرامگاه کنونی وجود داشت.
این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله قوام الملک خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد.
معماری آرامگاه سعدی
محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه‌ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی‌نگری همکاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود که رابطه‌ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان‌های ساخته شده در ابتدای دوره شکل‌گیری معماری ساسانی است که با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.
در سال ۱۳۲۷ پس از کسب موافقت اولیه برای احیای مجموعه سعدیه، از آندره گدار که در آن زمان مدیر باستان‌شناسی ایران بود، دعوت شد تا به شیراز بیاید و نظر خود را بیان کند؛ ولی پس از بحث و بررسی‌های گوناگون و در سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به کار کردند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:
طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون‌دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به‌صورت یک «L» سازماندهی شده‌اند.
بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حمکت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به‌جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار شد. این بنا با اقتباس از کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است. هشت ستون از سنگ‌های قهوه‌ای‌رنگ جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی‌کاری مزین شده است. بنای آرامگاه از بیرون به‌شکل مکعبی دیده می‌شود، اما در داخل شکل هشت‌ضلعی دارد و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است.
در بعدازظهر یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۳۱، آرامگاه سعدی با حضور دکتر محمود حسابی که در آن زمان وزیر فرهنگ بود و علی‌اصغر خان حکمت و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان، بازرگانان و صاحب‌منصبان افتتاح شد. هم‌زمان با افتتاح سعدیه، در صبح همان روز از مجسمه سعدی که در دروازه اصفهان نصب شده بود، پرده‌برداری شد. این مجسمه اثری از هنرمند ایرانی، استاد ابوالحسن صدیقی بود و بر اساس گزارش مالی انجمن آثار ملی، برای ساخت آن ۱۴,۵۰۰ تومان به استاد پرداخت شد؛ البته کل هزینه ساخت سعدیه در آن سال ۹۸۰ هزار تومان بود.
بخش‌های آرامگاه سعدی
سنگ قبر سعدی در مرکز عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده است. در هفت ضلع ساختمان، هفت کتیبه قرار دارد که روی آن‌ها قسمت‌هایی از گلستان و بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده است. متن کتیبه‌ای دیگر که از «علی اصغر حکمت» است، روی قبر شیخ نصب شد و کتیبه زیر را که از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی روی آن قرار دادند:
کل شی هالک و انت الباقی کریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پورحسین)
قطعه‌‌ای از کتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه که به زمان کریم خان زند تعلق داشت و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شکسته شده بود، هم‌اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده است. این قطعه ضمن خاک‌برداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمد. برخی از اشعاری که در آرامگاه سعدی وجود دارند، به شرح زیر است:
خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست
ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی
ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید هزار سال پس از مرگ او گرش بویی
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پورحسین)
حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد. مشهور است سعدی نزدیک زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بود که آب در آن‌ها جریان داشت. در گذشته، شست‌و‌شو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو معتقدات مردم شیراز بود. البته آبی که در این بخش از شیراز جریان داشت، نشات گرفته از قناتی بسیار مقدس برای مردم شیراز بود.
عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: عباس امیری)
کاشی‌کاری‌های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد کاشیکار «تیرانداز» طراحی و توسط میراث فرهنگی اجرا شد. بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به‌شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهار ضلعی نیز در طرفین آن قرار دارند. زیربنای حوض حدود ۳۰٫۲۵ متر مربع است و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود.
زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده است و دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که یکی دفتر و دیگری کتابخانه عمومی سعدیه است. کتابخانه در سال ۱۳۵۱ تاسیس شد و در ضلع غربی آرامگاه قرار دارد.
همچنین آرامگاه شاعرانی مانند شوریده شیرازی در مجموعه سعدیه جای گرفته‌اند.
ساعات بازدید و بلیط آرامگاه سعدی
ساعات بازدید آرامگاه سعدی از ۸ صبح تا ۷:۳۰ عصر است. این مجموعه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر (ع) فعالیت ندارد. بهای بلیط در سال ۱۳۹۹، برای گردشگران داخلی پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان بوده است.
